دستگرد که بعدها به صورت دستجرد و دستگرده تصحیف و تغییرشکل یافته است، یکی از نام‌های دلاویز کهن است که در سرتاسر ایران روی امکنه نهاده شده است و حدود 100 محل به این اسم در اطراف ایران نامبردار است مانند دستگرد در اصفهان، بروجرد، بیرجند، تهران، سبزوار و جیرفت و به صورت دستجرد در اردستان، اسفراین، تفرش، ساوه و غیره.
برخی تصورکرده اند که جزء دوم این کلمه یعنی گرد، با واژه گراد روسی به معنی شهر ارتباط دارد اما این واژه از ریشه باستانی کرتَ به معنای ساخته و پرداخته آمده است. در شاهنامه، سیاوش شهر آرمانی و زیبایی بنا نهاد و راه های وسیع و مستقیم و فضاهای باز و معابد و کوشک‌ها و خانه ها را به جای خود و در محل مناسب بنا کرد و آن را سیاوشگرد به معنای شهر سیاوش و یا ساخته و پرداختهی سیاوش نامید. بنابراین، دستگرد یعنی شهر دست و جایی که دست و کار و زحمت آن را به وجود آورده است. چنانکه در نام‌های دیگر مثل مهرگرد و مهرآباد، یعنی این محل را مهر و عشق ساخته و آباد کرده است. طوایف آریایی بعد از سرازیرشدن به فلات ایران، در این دشت‌های خشک و بی آب و علف و در دامنه های کوه‌های عریان، دچار زمستان‌های سخت و تابستان‌های گرم شدند و ناچار شدند با رنج و زحمت و کارکرد دست و با عشق و علاقه و همت، امکن های برای خود تهیه کنند. به ناچار برخی از این ها با نام دست و برخی با نام مهر نامگذاری شد (مهریار، 1382: 386و385).
درباره این نام، وجه تسمیه دیگری نیز ذکر شده است: «دستگرد، تغییر یافته دشتگرد است به معنی شهری که در دشت ساخته شده باشد، آتش دان قریه و یا محل مرکزی قرای اطراف» (قدکساز، 1375: 170).
در بخش‌های تابعه اصفهان بیش از ده محل به نام دستگرد است: 1- دستگرد امامزاده از بلوک چهار محل 2- دستگرد برخوار 3- دستگرد بوزان از دهات قهاب 4- دستگرد بیدآباد که آن را دستگرد مورچه می‌گفتند و اکنون داخل شهر است و خیابان جامی و قسمت شمالی آن را شامل می‌شود و از مادی قمش 3 سهم حق آبه داشته است. 5- دستگرد خیار یا دستگرد جی و دستگرد برزرود 6- دستگرد شاده از بلوک لنجان 7- دستجرد قلعه در بخش قهاب 8- دستجرد قهاب 9- دستجرد لنجان 10- دستگرد ماربین (مهدوی، 1384: 212).
دستگردی که در شمال اصفهان واقع است، به دستگرد برخوار معروف است. در شمال اصفهان، دشتی وسیع با زمین‌های رسوبی و حاصلخیز قرار دارد که از آب قنات مشروب می‌شده و دیه های بسیار بزرگ و حاصلخیز در آن وجود داشته و دارد. دیههای سین، کربکند، آذرمناباد، گز و دستگرد و بسیاری دیه های دیگر ازآنجمله است که همه نشانی از قدمت و کهنسالی خود بر پیشانی دارند؛ ناحیه برخوار که خود نام آن برای ما جالب نظر است و بی شک قدیمی و کهن است، یکی از مراکز تمدن و آبادی قدیم اصفهان بوده است و هم اکنون نشانه این تمدن، در کیفیت ساختمان، وضع معیشت و محصولات و همچنین برخی آثار دیگر باقی مانده و نام این دیه ها، همه یادآور این قدمت و سابقه است.
این دهستان، دیه ای است بسیار بزرگ که شاهراه اصفهان به شاهین شهر و تهران از کنار آن می‌گذرد. مردم دستگرد برای خود شیوه‌هایی خاص در زندگانی، ساختمان و معیشت داشته اند ولی امروز شهر اصفهان آن را فراگرفته است.
دستگرد دیگری که در جنوب غربی اصفهان است، معروف به دستگرد خیار است و اضافه خیار به این واژه به این لحاظ بوده است که چون زمین‌های آن شنی و در دامنه کوه جنوبی اصفهان قراردارد، خیار آن زودتر به دست می‌آمد. امروزه دیگر از این دستگرد به صورت دیه اثری باقی نیست و محل های از محله های اصفهان به شمار می‌آید. رجال بزرگ و شاعران ناموری در این محل نشوونما یافته اند مانند مرحوم حسن دستگردی متخلص به وحید، صاحب مجله ارمغان که نظامی شناس بزرگی بود و با تصحیح خمسه نظامی، خدمت بزرگی به علم و ادب فارسی کرد (مهریار، 1382: 387و386).
رصدخانه فرهنگي اجتماعي اصفهان. (1395). شناسنامه فرهنگي اجتماعي محلات شهر اصفهان، فاز اول. اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان.
